باب تشويق به انجام امور خيريه در اوخر عمر

باب تشويق به انجام امور خيريه در اوخر عمر

قال الله تعالی: {أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ وَجَاءكُمُ النَّذِيرُ} فاطر: ٣٧

قَالَ ابن عباس والمُحَقِّقُون: معناه أَو لَمْ نُعَمِّرْكُمْ سِتِّينَ سَنَة؟ وَيُؤَيِّدُهُ الحديث الَّذِي سنذْكُرُهُ إنْ شاء الله تَعَالَى ، وقيل: معناه ثماني عَشْرَة سَنَةً ، وقيل: أرْبَعينَ سَنَةً ، قاله الحسن والكلبي ومسروق ونُقِلَ عن ابن عباس أيضا. وَنَقَلُوا أنَّ أَهْلَ المدينَةِ كانوا إِذَا بَلَغَ أَحَدُهُمْ أربْعينَ سَنَةً تَفَرَّغَ للعِبادَةِ ، وقيل: هُوَ البُلُوغ. وقوله تَعَالَى : { ﯮ  ﯯﯰ } قَالَ ابن عباس والجمهور: هُوَ النَّبيّ - صلى الله عليه وسلم - ، وقيل: الشَّيب، قاله عِكْرِمَةُ وابن عُيَيْنَة وغيرهما. والله أعلم.

خداوند می فرمايد: آيا به شما عمری نداديم که در آن کسی که پند بگير است پند بگيرد و به شما بيم دهنده آمد. فاطر: 37

ابن عباس و محققين گويند: معنايش اينست که آيا شما را شصت سال عمر نداديم، برخی گويند 18 سال، برخی گويند 40 سال.

روايت شده که چون مردم مدينهء منوره به چهل سالگی می رسيدند خود را برای عبادت فارغ می ساختند، برخی می گويند که آن عبارت از بلوغ است، { ﯮ  ﯯﯰ }. ابن عباس رضی الله عنهما و جمهور گويند مراد آن حضرت صلی الله عليه وسلم است و برخی گويند آن عبارت از پيری است.

وأمَّا الأحاديث فالأوَّل: عن أَبِي هريرة رضي اللَّه عنه، عن النَّبِيِّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: «أعْذَرَ اللَّهُ إلى امْرِىءٍ أخَّرَ أجلَه حتى بلَغَ سِتِّينَ سنةً » رواه البخارى.

اما احاديث:

از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که پيامبر صلی الله عليه وسلم فرمود: خدا به کسی که عمرش را به شصت سال رسانده عذری باقی نگذاشته است.

الثاني: عن ابن عباس، رضي اللَّه عنهما، قال: كان عمر رضي اللَّه عنه يُدْخِلُنى مَع أشْياخ بْدر، فَكأنَّ بعْضَهُمْ وجدَ فِي نفسه فقال: لِمَ يَدْخُلُ هَذِا معنا ولنَا أبْنَاء مِثْلُه،؟ فقال عمر: إِنَّهُ من حيْثُ علِمْتُم، فدَعَانى ذاتَ يَوْمٍ فَأدْخلَنى معهُم، فما رأَيْتُ أنَّه دعانى يوْمئِذٍ إِلاَّ لِيُرِيهُمْ قال: ما تقولون في قول اللَّه تعالى :  { إذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ والْفَتْحُ} [الفتح: 1 ] فقال بَعضُهُم: أمِرْنَا نَحْمَدُ اللَّهَ ونَسْتَغْفِره إذَا نَصرنَا وفَتَحَ علَيْنَا. وسكَتَ بعضهُمْ فلم يقُلْ شيئاً فقال لى : أكَذلك تقول يا ابنَ عباس؟ فقلت: لا. قال فما تقول؟ قلت: هُو أجلُ رسولِ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم، أعْلمَه له قال: { إذا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ والْفتحُ}  وذلك علامة أجلِك { فَسَبِّحْ بِحمْدِ رَبِّكَ واسْتغْفِرْهُ إِنَّه كانَ تَوَّاباً}  [ الفتح: 3 ] فقال عمر رضي اللَّه عنه: ما أعْلَم منها إلاَّ ما تَقُول. رواه البخارى .

از ابن عباس رضی الله عنهما روايت شده که گفت:

عمر رضی الله عنه مرا با بزرگان بدر در مجلس خويش می نشاند، گويی برخی زمزمه می کردند که چرا اين طفل را با ما در مجلس يکجا می نشاند، در حاليکه ما مثل او فرزندانی داريم. حضرت عمر رضی الله عنه گفت: ميدانيد او کيست؟ پس روزی مرا خواست و من را با ايشان داخل ساخت، دانستم که او مرا در آنوقت برای آن خواسته که به ايشان نشان دهد. عمر رضی الله عنه گفت: در اين فرمودهء خداوند: { إذا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ والْفتحُ}  چه می گوييد؟

عدهء گفتند: مأمور گشته ايم که چون خداوند ما را ياری داده فتح و گشادگی دهد، اينکه حمد خدای بجای آورده و از وی آمرزش طلبيم، برخی سکوت نموده چيزی نگفتند.

به من گفت: ای ابن عباس آيا تو هم چنين می گويی؟

گفتم: نه.

گفت: پس چه می گويی؟

گفتم: اين خبر فوت رسول الله صلی الله عليه وسلم  است که خداوند او را به آن آگاه ساخته فرمود: { إذَا جَاءَ نصْرُ اللِّهِ } و اين علامت و نشانهء اجل تست. { فَسَبِّحْ بِحمْدِ رَبِّكَ واسْتغْفِرْهُ إِنَّه كانَ تَوَّاباً}.

عمر رضی الله عنه گفت: من هم از آن چيز ديگری جز آنچه گفتی نمی دانم.

الثالث: عن عائشةَ رضي اللَّه عنها قالت: ما صَلَّى رسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم صلاةً بعْد أَنْ نزَلَتْ علَيْهِ  { إذَا جَاءَ نصْرُ اللِّهِ والْفَتْحُ }  إلاَّ يقول فيها: « سُبْحانك ربَّنَا وبِحمْدِك، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لى » متفقٌ عليه.

وفي رواية الصحيحين عنها: كان رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يُكْثِر أنْ يَقُول فِي ركُوعِه وسُجُودِه: « سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ ربَّنَا وَبحمْدِك، اللَّهمَّ اغْفِرْ لي » يتأوَّل الْقُرْآن.

معنى : « يتأوَّل الْقُرُآنَ » أي: يعْمل مَا أُمِرَ بِهِ في الْقُــرآنِ في قولِهِ تعالى :  {فَسبِّحْ بِحمْدِ ربِّكَ واستَغْفِرْهُ } .

وفي رواية لمسلم: كان رسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يُكْثِرُ أنْ يَقولَ قبْلَ أَنْ يَمُوت: «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وبِحْمدِك، أسْتَغْفِركَ وأتُوبُ إلَيْكَ » . قالت عائشةُ : قلت: يا رسولَ اللَّه ما هذِهِ الكلِمَاتُ الَّتي أرَاكَ أحْدثْتَها تَقولها؟ قال: « جُعِلَتْ لِي علامةٌ في أمَّتي إذا رَأيتُها قُلتُها  {إذَا جَاءَ نَصْرُ اللِّهِ والْفَتْحُ }  إلى آخر السورة».

وفي رواية له: كان رسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يُكْثِرُ مِنْ قَوْل: « سُبْحانَ اللَّهِ وبحَمْدِه. أسْتَغْفِرُ اللَّه وَأَتُوبُ إلَيْه » . قالت: قلت: يا رسولَ اللَّه، أَرَاكَ تُكْثِرُ مِنْ قَوْل: سُبْحَانَ اللَّهِ وبحمْدِه، أسْتغْفِر اللَّه وأتُوبُ إليْه؟ فقال: « أخْبرني ربِّي أنِّي سَأرَى علاَمَةً فِي أُمَّتي فَإِذَا رأيْتُها أكْثَرْتُ مِن قَوْل: سُبْحانَ اللَّهِ وبحَمْدِه، أسْتَغْفِرُ اللَّه وَأتُوبُ إلَيْه: فَقَدْ رَأَيْتُها:  {إذَا جَاءَ نَصْرُ اللِّهِ والْفَتْحُ } فَتْحُ مَكَّةَ ،  { ورأيْتَ النَّاس يدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أفْوَاجًا، فَسبحْ بحمْدِ ربِّكَ واسْتَغفِرْهُ إنَّهُ كانَ توَّاباً }  .

از عايشه رضی الله عنها روايت است که گفت:

چون {إذَا جَاءَ نَصْرُ اللِّهِ والْفَتْحُ } نازل شد، پيامبر صلی الله عليه وسلم نماز را اداء نکردند، مگر اينکه در آن می گفتند: « سُبْحانك ربَّنَا وبِحمْدِك، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لى » يعنی پاکيست ترا بار خدايا و ترا می ستايم بار خدايا مرا بيامرز.

در روايتی در صحيحين از وی آمده: که پيامبر صلی الله عليه وسلم در رکوع و سجدهء خويش زياد می فرمود: : « سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ ربَّنَا وَبحمْدِك، اللَّهمَّ اغْفِرْ لي» و طبق دستور قرآن عمل می نمود، دستوری که در آيهء { فَسبحْ بحمْدِ ربِّكَ واسْتَغفِرْهُ} آمده، پاکيست بار خدايا ترا و من ترا می ستايم! بار خدايا مرا بيامرز.

و در روايت مسلم آمده که: رسول الله صلی الله عليه وسلم  قبل از وفات خويش زياد می فرمود: «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وبِحْمدِك، أسْتَغْفِركَ وأتُوبُ إلَيْكَ ». عايشه رضی الله عنها گفت: گفتم يا رسول الله اين سخنان چيست که تو آورده ای و آنرا می گويی؟ فرمود: برايم نشانه ای در امتم قرار داده شده که چون آنرا مشاهده کنم، آنرا می گويم {إذَا جَاءَ نَصْرُ اللِّهِ والْفَتْح...} تا آخر سوره

و در روايتی از مسلم آمده که رسول الله صلی الله عليه وسلم  اين گفته را زياد تکرار می کرد که: « سُبْحانَ اللَّهِ وبحَمْدِهِ أسْتَغْفِرُ اللَّه وَأَتُوبُ إلَيْه »  عايشه رضی الله عنها گفت: گفتم يا رسول الله مشاهده می کنم که زياد « سُبْحانَ اللَّهِ وبحَمْدِهِ أسْتَغْفِرُ اللَّه وَأَتُوبُ إلَيْه » می گويی. فرمود: خداوند مرا خبر داد بزودی نشانه ای در امتم خواهم ديد و چون آنرا ببينم، « سُبْحانَ اللَّهِ وبحَمْدِهِ أسْتَغْفِرُ اللَّه وَأَتُوبُ إلَيْه » زياد می گويم که آنرا ديدم {إذَا جَاءَ نَصْرُ اللِّهِ والْفَتْحُ}. مراد فتح مکه است { ورأيْتَ النَّاس يدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أفْوَاجًا، فَسبحْ بحمْدِ ربِّكَ واسْتَغفِرْهُ إنَّهُ كانَ توَّاباً }  .

الرابع: عن أنسٍ رضي اللَّهُ عنه قال: إنَّ اللَّه عزَّ وجلَّ تَابعَ الوحْيَ على رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قَبْلَ وَفَاتِه، حتَّى تُوُفِّى أكْثَرَ مَا كَانَ الْوَحْي. متفقٌ عليه.

از انس رضی الله عنه روايت شده که گفت:

خدای عزوجل قبل از وفات رسول الله صلی الله عليه وسلم  وحی را پياپی فرستاد و در هنگام وفات بيشتر از اوقات ديگر بر وی وحی نازل می شد.

الخامس: عن جابر رضي اللَّه عنه قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « يُبْعثُ كُلُّ عبْدٍ على ما مَاتَ علَيْهِ » رواه مسلم.

از جابر رضی الله عنه روايت است که:

پيامبر صلی الله عليه وسلم فرمود: هر بنده بر آنچه که مرده است برانگيخته می شود.

ش: در حديث تشويق صورت گرفته به نيکی عمل و پيروی از سنت محمدی صلی الله عليه وسلم در همهء احوال و اخلاص برای او تعالی در گفتارها و کردارها، تا بر آن حالت نيکو بميرد و همانگونه برانگيخته شود، از خداوند حسن خاتمه می خواهيم.