- باب در مورد موعظه و پند دادن، و ميانه روی در آن

- باب در مورد موعظه و پند دادن، و ميانه روی در آن

قال الله تعالی: {ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ} النحل: ١٢٥

خداوند می فرمايد: دعوت کن به راه پروردگارت با دانش و پند نيک. نحل: 125

­­­­­­- عن أبي وائِلٍ شَقِيقِ بنِ سَلَمَةَ قال: كَانَ ابْنُ مسْعُودٍ رضي اللَّه عنه يُذكِّرُنَا في كُل خَمِيسٍ مرة ، فَقَالَ لهُ رَجُل: يَا أَبَا عبْدِ الرَّحْمنِ لوددْتُ أَنَّكَ ذَكَّرْتَنَا كُلَّ يَوْم، فقال: أما إِنَّهُ يَمنعني مِنْ ذلكَ أني أكْرَهُ أنْ أمِلَّكُمْ وإِنِّي أتخَوَّلُكُمْ بِالموْعِظةِ، كَمـَا كَانَ رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يَتَخَوَّلُنَا بها مَخافَةَ السَّآمَةِ علَيْنَا. متفقٌ عليه.

- از ابو وائل شقيق بن سلمه رضی الله عنه روايت شده که گفت:ابن مسعود رضی الله عنه در هر پنجشنبه بما موعظه می نمود. مردی به او گفت: ای ابو عبد الرحمن دوست داشتم که هر روز مارا پند می دادی.

گفت: آنچه مرا از اين کار باز ميدارد، اينست که ميترسم شما را خسته گردانم و من روزی را به موعظهء شما اختصاص می دهم، همانطوريکه رسول الله صلی الله عليه وسلم  عمل می نمود از ترس خستگی و ملامت شما.

ش: وعظ بمعنای دستور دادن به اطاعت و فرمانبرداری و توصيه به آن است. و اقتصاد در موعظه بمعنای ميانه روی در آنست که نه چنان مبسوط و طولانی شود که سبب اندوه و ملال گردد و نه چنان موجز و کوتاه که گفتهء شخص درست فهميده نشود ونه هم دائمی باشد که با تداوم وهميشه موعظه کردن سبب ملال شنوندگان شود.

معنای يَتَخَوَّلُنَا اين است که وی سراغ ما را گرفته و می ديد که چه وقت بيشتر سرحال و خوش می باشيم و آمادهء شنيدن موعظه و اندرزيم و آنوقت را برای سخنرانی و موعظهء ما اختصاص می داد.

- عن أبي الْيَقظان عَمَّار بن ياسر رضي اللَّه عنهما قال: سمِعْتُ رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يقول: « إنَّ طُولَ صلاةِ الرَّجُل، وَقِصر خُطْبِتِه، مِئنَّةٌ مِنْ فقهِه. فَأَطِيلوا الصَّلاةَ ، وَأَقْصِروا الخُطْبةَ » رواه مسلم.

- از ابو اليقظان عمار بن ياسر رضی الله عنهما روايت شده که گفت:

از رسول الله صلی الله عليه وسلم  شنيدم که می فرمود: همانا درازی نماز مرد و کوتاهی خطبه اش نشانه ای از دانش اوست. از اينرو نماز خود را طولانی نموده و خطبه را کوتاه کنيد.

- عن مُعاويةَ بنِ الحَكم السُّلَمِيِّ رضي اللَّه عنه قال: « بينما  أَنا أصَلِّى مَع رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم، إذْ عطسَ رجُلٌ مِنْ القَوْمِ فَقُلت: يرْحَمُكَ اللَّه، فَرَماني القوم بابصارِهم، فقلت: وا ثكل أُمَّيَاه ما شأنكم تنظرون إلي؟ فجعلوا يضربون بأيديهم على أفخاذهم فلما رأيتهم يُصَمِّتُونني لكني سكت، فَلَمَّا صلى رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم، فَبابي هُوَ وأُمِّي، مَا رَأَيْتُ مُعَلِّماً قَبْله وَلا بَعْدَه أَحْسنَ تَعْلِيماً مِنْه، فَوَاللَّه ما كَهَرنَي ولا ضَرَبَني وَلا شَتَمَني، قال: « إِنَّ هَذِهِ الصَّلاةَ لا يَصْلُحُ فيها شَيءُ مِنْ كَلامِ النَّاس، إِنَّمَا هِيَ التَّسْبِيحُ والتَّكْبِير، وقرَاءَةُ الْقُرآنِ » أو كما قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم. قلت: يا رسول اللَّه، إني حديث عهْدٍ بجَاهِلية ، وقدْ جاءَ اللَّه بِالإِسْلام، وإِنَّ مِنَّا رجالاً يَأْتُونَ الْكُهَّان؟ قال: « فَلا تأْتهِمْ » قلت: وَمِنَّا رجال يَتَطيَّرونَ؟ قال: «ذَاكَ شَيْء يَجِدونَه في صُدورِهِم، فَلا يصُدَّنَّهُمْ » رواه مسلم.

- از معاويه بن حکم سلمی رضی الله عنه روايت است که گفت:ما همراه رسول الله صلی الله عليه وسلم نماز می گزارديم، ناگاه مردی از قوم عطسه زد، برايش يرحمک الله گفتم. مردم مرا بچشمان شان نشانه گرفتند و گفتم: مادرم بر من گريه کند، چه شده که بسويم نگاه می کنيد؟

آنها دستهای خود را بر رانهای خود زدند، و چون ديدم که آنها من را به خاموشی دعوت می کنند، ساکت شدم. چون رسول الله صلی الله عليه وسلم  نماز گزارد که پدر و مادرم فدايش باد، که هيچ معلمی را پيش از او و بعد از وی نديدم که نيکوتر از وی تعليم دهد! قسم بخدا که نه مرا سرزنش نمود و نه زد و نه دشنامم داد، فرمود: در اين نماز جايی برای سخن مردم نيست، نماز جای تسبيح و تکبير و خواندن قرآن است، يا چنانچه رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود.

گفتم: يا رسول الله صلی الله عليه وسلم! من تازه اسلام آورده ام و بدورهء جاهليت نزديکم، در ميان ما مردمی وجود دارند که نزد کاهنان می روند. فرمود: نزد شان مرو!گفتم: در ميان ما مردمی اند که فال می بينند.فرمود: اين چيزی است که آنها در دلهای شان می يابند و اين امر تعبيری در سرنوشت شان نمی دهد، و نبايد آنان را از نظر و کارشان باز دارد.

ش: کاهن کسيست که ادعا دارد پنهان افراد را فهميده و از آينده خبر می دهد، بنحوی که يا فلان جنی به او رهنمائی می کند و يا اينکه خود مدعيست که از روی فهم و علاماتی از عيب آگاه بوده و خبر می دهد. و تطير، بدفالی را گويند: «ذَاكَ شَيْء يَجِدونَه في صُدورِهِم » يعنی اين حالتی است روانی که در روان شان مشاهده می کنند، ولی نبايد اين بدفالی و تشاؤم او را از کارش باز دارد.

از اين دانسته می شود که شخص به مجرد تشاؤم و بدفالی کردن گنهکار نمی گردد، زيرا اين حالتی است، غير ارادی و روانی، اما عمل به تشاؤم از ديدگاه شريعت اسلامی ممنوع است. زيرا شيطان انسان را وا می دارد که بدان عمل می کند و اين امر انسان را به اعتقاد اينکه بجز خدا مؤثری وجود دارد، می کشاند که اين اشتباهی است آشکار و گناهی است بس بزرگ.

- وعن العِرْباض بن سَاريةَ رضي اللَّه عنه قال: وَعظَنَا رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم مَوْعِظَةً وَجِلَتْ مِنهْا القُلُوب. وَذَرِفَتْ مِنْها العُيُون وَذَكَرَ الحدِيث، وَقدْ سَبق بِكَمالِهِ في باب الأمر بالمُحافَظةِ على السُّنَّةِ ، وذَكَرْنَا أَنَّ التِّرْمِذيَّ قال إنه حديث حسنٌ صحيح.

- از عرباض بن ساريه رضی الله عنه روايت است که:رسول الله صلی الله عليه وسلم  ما را موعظه نموده که از آن دلها به اضطراب آمده و چشمها اشکباران شده که اين حديث را قبلاً در بارهء محافظت بر سنت به طور کامل ياد آور شد.