ذکر ابوبکر صدیق رضی الله عنه و ویژگی های او در میان یاران پیامبر

ذکر ابوبکر صدیق رضی الله عنه و ویژگی های او در میان یاران پیامبر و تخلّق و افتدای اهل تصوف به او

نوشتاری از حضرت ابونصر سرّاج توسی رحمة الله علیه

از مطرف بن عبدالله (رح) روایت کرده اند که گفت: ابوبکر صدیق(رض) روزی بر زبان راند که اگر بانگی از آسمان برآید که تنها یک مرد به بهشت در خواهد آمد ، من اُمید دارم که آن مرد من باشم و اگر از آسمان ندا آید که جز یک مرد به جهنم نخواهد رفت ، نگرانم که مبادا من باشم . مطرف گفت : به خدا این روحیه بالاترین  مرحله ی خوف و رجاست . . .

از ابوالعباس بن عطا (رح) حکایت شده که از او معنی این آیه را که «خداوندگونه باشید و الهی»(آل عمران/۷۹) پرسیدند،گفت: یعنی مانندابوبکر(رض) باشید . چون که به گاه رحلت رسول(ص) همه ی مومنان به جان لرزیدند و پریشان شدند ، جز ابوبکر(رض)که دلش پریشیده نگشت و استوار بماند و مردمان را گفت: ای مردم ! هر که محمد(ص) را می پرستید ، او مُرد و هر که خدای را می پرستید ، خداوند حی لا یموت است . ربّانی یعنی به همین صفت بودن و استوار ماندن در هر شرایطی ،‌حتا زیر و روشدگی شرق و غرب .

ابوبکر واسطی(رح)گفت: نخستین کلام صوفیان در میان مسلمین بر زبان ابوبکر(رض) جاری شد و با نکته ی او تفسیرهای صوفیان قوت گرفت و اهل فهم لطایفی از آن استخراج کردند که عقلاء را وسوسه می کنند. شیخ گفت: کلام واسطی(رح)در باب ابوبکر(رض)مرتبط با قولی است که ابوبکرصدیق(رض)بعد از پشت پازنی به همه ی خواست های دنیایی بر زبان آورد به ویژه آنگاه که پیامبر(ص) او را گفت: برای عیالت چه وانهادی؟ او گفت: خدا و پیامبرش را و ادامه داد: خدای را و رسولش را . همین دو کلمه مبنای تصوف بوده است ، چه به خدای سوگند که این سخن خُرد ، معنایی بس بزرگ برای اهل توحید دارد . ابوبکر(رض) از این گونه سخنان بسیار دارد که هنوز شکافته و شناخته نشده اند اما اهل حقیقت آنها را می دانند و می خوانند از جمله کلام معروف او پس از رحلت پیامبر(ص) است که آورده شد ، چه در آن سخن اشاره ی نازکی به استواری توحید او و استوارسازی توحید ، با کلام او در دل اصحاب پیامبر(ص) هست . دیگر گفته ی اوست به پیامبر(ص) در روز بدر . پیامبر(ص) می فرمود: خداوندا اگر این گروه تباه شوند دیگر کسی تو را به روی خاک نخواهد پرستید ، ابوبکر(رض) گفت: گفت و گویت را با خداوند یله کن ، چه خدا هر چه به تو نوید داده است به جای خواهد آورد -یا نزدیک همین- گفته ی ابوبکر(رض)متناسب با این آیه بود که : آنگاه که خداوند به فرشتگان وحی فرستاد که من با شمایم ، مومنان استوارتر شدند و آنان که به دل کفر داشتند ترسیدند و لرزیدند (انفال/۱۲) ابوبکر(رض) استوارانه وعده ی خداوند را به دل داشت و به دیده ی قبول می نگریست و همین نشانه ی استواری ایمان او میان صحابه بود .

اگر کسی بگوید: چگونه است که پیامبر(ص) نااستوار نموده می شود در این واقعه و ابوبکر(رض) از او استوارتر . حال آنکه پیامبر(ص) در همه چیز و همه حال برتر و فراتر از ابوبکر(رض) است؟ باید گفت: چون پیامبر(ص) خداوند را بهتر از ابوبکر(رض) می شناخت و ابوبکر(رض) از دیگر اصحاب  قوی دل تر بود . پس استواری ابوبکر(رض) از ایمان درست او به وعده های حق بود و نااستواری پیامبر(ص) از زیادی علم به خداوند بود چه پیامبر(ص) نکته ها در باب خدا می دانست که ابوبکر(رض) را به آنها راه نبود و نه دیگری را . آیا در نظر نداری که هرگاه که بادها نیرو می گرفتند ، رنگ چهره ی پیامبر(ص) دگرگونه می گشت اما رنگ هیچ یک از اصحاب دگرسان نمی شد؟ و می گفت: اگر بدانید آنچه را که من می دانم اندک خنده می بودید و بسیار گریه . به صحرا روی می کردید و به خدا پناه می بردید و بر خانه و فرشتان آرام نمی گرفتید .

ابوبکر(رض) را خصوصیت های منحصر در الهام و فراست بوده است . از جمله ی آنها می توان به سه مورد زیر اشاره کرد :

۱ - آنگاه که همه ی اصحاب رسول همرای شدند بر ترک جنگ با اهل ردّه و ندیده گرفتن زکات ناپردازی آنها ، پافشاری ابوبکر(رض) بر ستیز و کشتار آنان و گفته ی او که : سوگند به خداوند که اگر به اندازه ی یک ریسمان هم کمتر از آنچه به رسول می پرداختند ، بپردازند به همان خاطر با آنها می جنگم -که در نهایت استواری رای ابوبکر(رض) هویدا شد- و همگی به گفته ی او گردن نهادند چه آن را بهترین یافتند .

۲ - دیگر مخالفت او  با جمهور اصحاب رسول در برگرداندن سپاه اُسامه و قول مشهور او که : به خدا قسم هرگز گِرِهی را که پیامبر(ص) بسته است ، باز نخواهم کرد .

۳ - قول ابوبکر(رض) به عایشه(رض) و پیش بینی او در باب دو برادر و خواهر او که مشهور است . ابوبکر(رض) کنیزکی داشت آبستن . در دل می لرزید از این که فرزند مادینه باشد ، ابوبکر(رض) بدو گفت: درونت مادینه پرورش می یابد و چنین هم بود .

پیامبر(ص) گفت: از فراست مومن بهراسید چه او با نور خدا می نگرد . ابوبکر(رض) نیز معناهایی فراخ در باب حقایق داشت و پسندِ اهل دل بود که اگر همه را بازگویم سخت دراز خواهد شد . از بکربن عبدالله مُزَنی(رح) نقل شده که گفت: ابوبکر(رض) به سبب زیادی روزه و نماز بر دیگران برتری نیافت بلکه چیزی در دلش بود که او را از همه فراتر بُرد . برخی گفته اند آن چیز درون قلب ابوبکر(رض) محبت او نسبت به خدا و نصیحت در راه او بود . 

گفته می شود که هرگاه که وقت نماز می شد ، می گفت: فرزندان آدم ! برخیزید و آتشی را که خود افروخته اید ، خاموش سازید . گفته اند روزی غذایی شبهه ناک خورد ، چون دریافت ترسید و گفت: به خدا قسم اگر از تنم آن خوردنی جز با جانم به درنیاید جانم را بیرون خواهم ریخت تا غذای شبهه آلود از تنم بیرون رود چون که شنیدم که پیامبر(ص) فرمود: هر جسمی که  از حرام نیرو گرفته باشد به آتش سزاوارتر است .

ابوبکر(رض) پیوسته می گفت: ای کاش علف بودم تا چهارپایان مرا خوردنی می ساختند و عذاب و بیم روز حساب را نمی دیدم . از او روایت است که گفت: سه آیه پیوسته مرا به خود مشغول می دارند :

۱ - اگر زیانی به تو رسد جز خدا کسی آن را دور نخواهد ساخت و گر نیکی به تو روی آور سازد ، هیچ کس آن را از تو نخواهد ستاند (انعام/۱۷) . از این آیه دانستم که اگر خدا مرا نیکی دهد هیچ کس آن را بازنخواهد داشت و گر مرا آماج تیر بلا سازد ، هیچ کس آن را از من دور نخواهد کرد .

۲ - دیگر گفته ی حق: مرا یاد کنید تا شما را یاد آورم (بقره/۱۵۲) . و من یاد خدا را بر هر چیزی برگزیدم و بدان دل خوش کردم .

۳ - و سوم آیه: هیچ جنبنده ای در زمین نیست مگر این که روزیش بر خداست (هود/۶) . سوگند به حق که پس از فهم این آیه هرگز اندوه روزی نخوردم .

گویند بیت های زیر ای ابوبکر(رض) است :

ای آنکه دنیا و زینت هایش تو را برآورده است ، بدان که برآمدگی را خاک به خاک نمی بخشد ، هرگاه خواهان دیدن بهترین همه ی مردمانی ، به پادشاهی نگر که در کسوت درویشان می زید. این بزرگ مردی است که رأفتش در دلهای مردمان است و دین و دنیا را اصلاح خواهد کرد . از جنید(رح) حکایت شده که گفت: والاترین کلام در توحید سخن ابوبکر(رض) است که : پاک است خداوندی که راهی برای شناخت مردمان - جز عجز از معرفت - ننهاده است .

بر گرفته از کتاب اللّمع فی التّصوف/حضرت ابونصر سرّاج توسی (رض)/ تصحیح و نحشیه رینولد نیکلسون/ترجمه دکتر مهدی حجتی . نشر اساطیر/چاپ اول ۱۳۸۲

((برگرفته از وبلاگ اشارات ))