دستاويزي گران دراستحباب دستبوسی بزرگان

دستاويزي گران  دراستحباب  دستبوسی بزرگان

 حمد بی حدّ و ثنای بی عدّ براي خداوند واحد صمد و درود بسيار و تحيّات بی شمار بر بهترين بنده آفريدگار حضرت محمّد عليه و علی آله وأصحابه مِنَ الصَّلوات اتمُّها و من التسليمات اكملها وامّا بعد : از آنجائي كه در اين زمان فاصله مسلمانان با خورشيد تابان رسالت و رهبران راه هدايت در خيرالقرون زياد شده و به عصر فتنه ها و تلبيسات مبتلا گشته ايم با عالِم نماهائي روبرو شده ايم كه بر اساس هوای نفس خود يا سليقه وميل ديگران جرأت به صدور فتواهای عجيبی نموده اند كه مصداق اين مَثل عربی است كه « عِش رَجَباً تَری عَجَباً » .اين موحِّد نماها گاهی سنّتی را بدعت شمرده و با برچسب « خرافات است» آنرا از دين خارج می كنند،گاهی  نيز به نام توحيد به تكفير جماعت موحّدان و مسلمانان می پردازند. گوئی در نظر ايشان مصالح و منافع حزبی شان مهم تر از مصلحت اسلام و مسلمين است. لذا لازم دانستيم براي رفع شبهه و نيز بيان مسلّمات شرعی با مراجعه به كتب معتبر اهل سنّت و جماعت مطالبی را برای طالبان راستين حقيقت گرد آوريم .بر همگان مبرهن است كه تمامی آداب شرعی برای آراسته شدن انسان به صفاتی است كه موجب خشنودی پروردگار شود ، 

و از جمله اين آداب بوسيدن دست بزرگان دين و علماء متقی است كه بزرگداشت و إكرام بندگان محبوب خداوند ، تبعاً رضايت پرودگار را بدنبال خواهد داشت. استحباب بوسيدن دست اشخاص صالح و عالم بر اساس سنت حضرت رسول صَلّي الله عليه وسلّم ثابت است، حال اگر علمای جديد كه به نام روشنفكران دينی خود را معرفی می كنند ، مشاهده كنند شخصی دستِ عالِمي را میبوسد او را تكفير نموده و اين عملش را خرافات و تقدّس مآبی میدانند. اگر به آنها ثابت كنيم كه عملِ خلافِ شرعی انجام نشده بلكه بوسيدن دست صالحان در سنّت وارد شده است.آنگاه می گويند‌: اسلام امروز نياز به چيزهای مهم تری دارد و شما به جزئيات میپردازيد و مردم را به آن مشغول می كنيد؟! سوال این است که آیا رد کردن سنّتی معتبر به بهانه جزئی بودن ، میتواند روشی مناسب وخداپسندانه دردعوت به سوی اسلام باشد؟!.برای اثبات استحباب دستبوسی بزرگان به احادیث وآثاربسیاری استناد میشود که از آنجمله موارد زیر می باشد:

«حدیث حضرت عبدالله بن عمر رضی الله تعالی عنهما»

 امام ابوداود درکتاب السنن که یکی ازمعتبرترین کتابهای حدیث نزد اهل سنت است به روایت از حضرت ابن عمر داستانی را از بازگشت ایشان همراه تعدادی ازصحابه ازجنگی ، نقل میکند تاآنجاکه می فرماید: سپس همگی ما دست مبارک حضرت رسول صلی الله علیه وسلم را بوسیدیم.

 «حدیث حضرت زارع رضی الله تعالی عنه »

 امام ابوداود ازحضرت زارع رضی الله تعالی عنه که درگروه اعزامی عبدالقیس بود ، روایت میکند :  آنگاه که به مدینه وارد شدیم به سرعت از شترانمان پیاده شدیم ودست و پای مبارک حضرت رسول صلی الله علیه وسلم را بوسیدیم. شیخ منصورعلی ناصف در التاج الجامع للأصول ج5 ص258ضمن آوردن حدیث اضافه نموده است که تعداد این گروه اعزامی 14  نفربوده است که همگی مشرف به  بوسیدن دست وپای مبارک حضرت رسول صلی الله علیه وسلم شده اند.

 «حدیث صفوان بن عسّال رضی الله تعالی عنه »

 امام ابن ماجه از صفوان بن عسّال رضی الله تعالی عنه روایت کرده است که فرمود : یک نفر یهودی به دوستش گفت : ما را نزد این پیامبر ببر. سپس هردو خدمت حضرت رسول صلی الله علیه وسلمآمدند ودرباره آیات بیّنات نه گانه ای که خداوند جلّ جلاله به حضرت موسی علی نبیّنا و علیه الصلاة والسلام عنایت فرمود ، پرسیدند.پس ازگرفتن جواب هردو نفر یهودی دست وپای مبارک حضرت را صلی الله علیه وسلم بوسیدند وگفتند: شهادت می دهیم که شما پیامبرخدا هستید[2].امام محیی الدین نووی درکتاب الأذکارمی فرماید:ترمذی ونسائی وابن ماجه با سندهای صحیح روایت کرده اند ، علامه مفسّر سید محمود آلوسی در تفسیر روح المعانی جزءپنجم صفحه 231پس از آوردن حدیث فوق مرجع و مأخذ آن را اینچنین بیان میکند : همانا احمد و بيهقي و طبراني و نسائي وابن ماجه و ترمذي اين حديث را آورده و ترمذي ميگويد : « حدیثی حسن وصحیح است » وحاکم نیشابوری می گوید : « حـدیثی صحیـح است بـرای آن ضعفی نمی بینم».

 حافظ ابن حجرعسقلانی در فتح الباری جلد11 صفحه 67 احادیث بسیاری را نقل کرده است که هر یک ازآنها دلیلی برای جواز بلکه استحباب دستبوسی علماءوصلحاء و اولیاء می باشد ازآن مجموعه به چند حدیث اکتفا می کنیم:

 -  ابولبابة وکعب بن مالک ودو دوستش دست حضرت رسول صلی الله علیه وسلم رابوسیدند

-  ابوعبیده جرّاح آنگاه که ازسفری برگشت دست حضرت عمر رضی الله عنه را بوسید

-   زیدبن ثابت دست حضرت ابن عباس« رضی الله عنهما» را بوسید

- اسامه بن شریک روایت میکند به سوی حضرت رسول صلی الله علیه وسلم برخاستیم ودست مبارکش رابوسیدیم.

-  وحدیث جابر که عمر رضی الله عنه بر خاست ودست مبارک حضرت رسول صلی الله علیه وسلم رابوسید.

- وحدیث بریدة درقصه اعرابی و درخت است که گفت:یا رسول الله ! اجازه بدهید تا سروپای شما را ببوسم.پس حضرت صلی الله علیه وسلم اجازه اش داد.

- امام بخاری درکتاب « الأدب المفرد» از روایت عبدالرحمن بن رزین میآورد  که گفت:سلمة بن الأکوع آن دستش را که با حضرت رسول صلی الله علیه وسلم بیعت کرده بود به ما نشان داد ، پس ما برخاستیم ودستش رابوسیدیم.

- وهمچنین آورده است که حضرت علی کرم الله وجهه دست وپای حضرت عباس رضی الله عنه رابوسید.

- و روایت شده از طریق ابی مالک الاشجعی که گفت:به ابن ابی أوفی گفتم آن دستی راکه با رسول صلی الله علیه وسلم  بیعت کردی بده تا ببوسم، پس دستش را بوسیدم.

 (جهت رعایت اختصار مآخذ احادیث فوق ذکر نشده است ر. ک. فتح الباری)

  حافظ ابن حجرعسقلانی درکتاب المطالب العالیه بزوائد المسانید الثمانیة درباب بوسیدن دست حدیث 2706آورده است که : ابن ابی عمرالعدنی (متوفی به سال243ه.ق) گفت:سفیان برای ما از جدعان روایت نموده که ثابت به انس  رضی الله عنه گفت:ای ابا حمزه ، آیادست تو حضرت رسول صلی الله علیه وسلم را لمس نموده ؟گفت:بله ،‌ گفت :دستت را بده سپس انس دستش را به او داد و ثابت دست انس رابوسید.با توجه به اين احاديث شريف كه از كتابهای علمی معتبر جهان اسلام جمع آوری شده لازم به ذكر است كه سنّت پيامبر اكرم صَلّی الله عليه وسلّم به همراه قرآن، دو اصل از ادلّه احكام می باشند كه در ميان همه فرق اسلامی بدون استثناء مرجع تشريع محسوب میشوند و استحاب بوسيدن دست بزرگان دين از طريق سنّت تقريری ثابت است ، لذا به تعريف سنت تقريری از ديگاه علماء اصول می پردازيم. در كتاب اصول فقه شافعی تأليف أبوالوفا معتمدی كردستانی صفحه 141 چنين آمده : سنت تقريری يعنی انكار ننمودن و جلوگيری نكردن پيغمبر صَلّی الله عليه وسلّم ، از عملی است كه ديگری در حضور آن حضرت صَلّی الله عليه وسلّم بجای آورده باشد و در واقع اين عدم انكار و عدم جلوگيری خود اجازه به اقدام آن عمل محسوب می شود.در كتاب جمع الجوامع سُبكی با شرح المحلّی‌: الجزء الثانی صفحه 94و95 آمده كه : پيامبر صَلّی الله عليه وسلّم به علت معصوم بودن و همچنين وظيفه بيان شرعيّات هيچگاه قول يا فعل باطلی را تأييد نمی كند و سكوت حضرت صَلّی الله عليه وسلّم اگرچه مسرور هم نباشد دليلی برجواز فعل میباشد .در همان كتاب صفحه 96 آمده كه سكوت حضرت صَلّی الله عليه وسلّم بر فعلی دليل جواز آن فعل برای فاعل آن و همچنين غير از فاعل آن مي باشد ( يعنی اين تأييد عموميت دارد نه اينكه تنها مخصوص فاعل آن باشد‌) در كتاب المستصفی من علم الاصول تأليف حجة الاسلام إمام محمد غزّالی رحمه الله جزء اول صفحه 130 آمده كه : اگر صحابی بگويد كه در زمان حضرت صَلّی الله عليه وسلّم فلان كار را انجام می داديم . پس اين لفظ دليل بر جواز آن كار است.در جزء دوم همان كتاب صفحه 94 می فرمايد: می گوييم سكوت پيامبر صَلّی الله عليه وسلّم و عدم انكار او از فعلی كه انجام آن آگاهی دارد دليل بر جواز آن عمل است چون برای آن حضرت صَلّی الله عليه وسلّم جايز نيست  انكار كاری را كه حرام است،ترك كند.دكتر عبدالكريم زيدان در كتاب الوجيز فی أصول الفقه صفحه 167 میگويد‌: سنت تقريری عبارت است از سكوت پيامبر صَلّی الله عليه وسلّم از انكار قولی يا فعلی كه در حضورش انجام شود يا در غيابش انجام شود وآن حضرت صَلّی الله عليه وسلّم بدان آگاه باشد،پس اين سكوت دليل بر جواز فعل و اباحت آن است زيرا رسول صَلّی الله عليه وسلّم بر باطل و منكر سكوت نمی كند.دكتر وهبة الزحيلی در كتاب الوجيز صفحه 35 آمده است كه سنت تقريری عبارت است از هر آنچه پيامبر صَلّی الله عليه وسلّم آنرا صراحتاً تأ‌ييد نمايد يا بعد از انجام آن در حضور حضرت صَلّی الله عليه وسلّم آنرا انكار ننمايد.

برای اتمام فائده ، فتاوای چند تن از علمای شافعيه را نقل می كنيم:‌

امام محمد غزّالی رحمه الله در كتاب مستطاب إحياء علوم الدين جلد دوم صفحه 443 می فرمايد : در بوسيدن دست كسی كه در دين معظّم  باشد از راه تبرك و توقير باكی  نيست. ابن عمر رضي الله عنهما گفت : ما دست مبارك پيغامبر را عليه الصلوة والسلام بوسيديم وكعب بن مالك گفت : چون توبه من از آسمان نازل شد به خدمت پيغامبر صَلّی الله عليه وسلّم آمدم و دست وی را بوسيدم. و آمده است كه اعرابی گفت : يا رسول الله ! مرا دستوری ده تا سر معظّم و دست مبارك تو را ببوسم . و پيغامبر صَلّي الله عليه وسلّم دستوری داد و اعرابی آن را به جای آورد.وابوعبيده جرّاح،عمربن خطاب را ديد و مصافحت كرد و دست وی را ببوسيد پس از يكديگر جدا شدند و می گريستند. امام زين الدين عراقی رحمه الله كه أحاديث احياء علوم الدين را از كتابهای مختلف حديثی تخريج كرده است می گويد: حديث أعرابی را حاكم نيشابوری از حديث بريدة روايت می كند با اين تفاوت كه درحديث حاكم نيشابوری،أعرابی از پيامبر صَلّي الله عليه وسلّم اجازه میخواهد تا دست و پای حضرت صَلّی الله عليه وسلّم را ببوسد.حاكم میگويد حديث صحيح الإسناد است.

امام ابن حجر هيتمی مكّی در كتاب تحفةالمحتاج جلد نهم صفحه 285 میفرمايد: بوسیدن دست وپای مرد صالح،عالم و فاضل سنّت است و علامه شروانی در شرح تحفه المحتاج[3] می گويد: به طور قطع بوسيدن دست شخص صالح سنت است بلكه پايش هم .شيخ خطيب شربينی رحمه الله در مغنی المحتاج جلد سوم صفحه 166 و همچنين علّامه سيد ابوبكر شهير به سيد بكری در اعانة الطالبين شرح فتح المعين  صفحه 305 از جلد سوم میفرمايند: سنت است بوسيدن دست شخصی كه دارای يكی از صفات دينداری مانند: نيكوكاری يا شرف يازهد باشد و كراهيت دارد بوسيدن دست كسی كه يكی از امتيازات دنيوی مانند ثروت يا قدرت يا جاه و منزلت اجتماعی برخوردار باشد.

امام نووی رحمه الله در كتاب فتاوای خود صفحه 50 در جواب سوال كسی كه می پرسد حكم بوسيدن دست ديگری چيست ؟ می فرمايد: بوسيدن دست اشخاص صالح يا عالم يا فاضل مستحب است و در مقابل بوسيدن دست اشخاصی غير از افراد فوق الذكر مكروه است ونیز درکتاب الأذکار صفحه 381 می فرماید : هر گاه اراده شود ، دست کسی بخاطر زهد ونیکوکاریش یا علم وشرف او و صیانتش یاهرصفتی که از اموردین محسوب می شود بوسیده شود ، کراهت ندارد بلکه مستحب است واگر بخاطر مال وثروت وقدرت ومنزلتش در نزد مردم ویا امثال آن بوسیده شود به شدت مکروه است. 

شیخ منصورعلی ناصف در التاج الجامع للأصول می گوید:از انواع تحیّت گفتن ها بوسیدن دست وپای می باشد. بوسیدن دست برای بزرگداشت واحترام بزرگان دین جائز بلکه مستحب است زیرا که پیامبر صلی الله علیه وسلم عمل کسانی که دست وپای مبارکش را بوسیدند تأیید نمود و اوهیچگاه برعمل باطلی مهرتأیید نمی زند. بنابراین ، بوسیدن دست وپاجائز است واگر مقرون به نیتی شریف وصحیح باشد مستحب است.

ابن حجرهیتمی در کتاب الفتاوی الکبری الفقهیّة جلد چهار صفحه 247 میگوید: بوسیدن دست وپای شخص عالم وصالح وشریف النسب سنت است. سپس احادیث بسیاری را دراثبات این عقیده نقل میکند و ازجمله از ابن حبان روایت میکند که کعب بن مالک رضی الله عنه فرمود:آنگاه که توبه من نازل شد به خدمت حضرت رسول صلی الله علیه وسلم آمدم ودست وزانوی مبارک ایشان را بوسیدم .

شیخ محمد امین کردی در کتاب تنویر القلوب فی معاملة علام الغیوب صفحه 141,142میفرماید: بوسیدن دست شخصی به خاطر درستکاری وعلم وزهد سنت است و اگر برای ثروت او باشد یا شخصی صاحب بدعت باشد مکروه است.

خواجه محمد حسن سرهندی درکتاب الأصول الأربعة فی تردید الوهابیة می گوید :تقبیل[4] یهودیان دست وپای مبارک حضرت رسول صلی الله علیه وسلم را تصریح است به تعظیم ؛ که عرفاً بوسه محبّت برروی میشود و بوسه تعظیم بر دست وپای . اگر تقبیل دست وپای کسی بجهت تعظیم جائز نبودی حضرت رسول صلی الله علیه وسلم آنها را اجازت آن ندادی.

 در كتاب تهذيب الاسماء واللغات امام نووی رحمه الله و همچنين طبقات الشافعيه علامه امام سبكی رحمه الله آمده است كه : محمد بن حمدون بن رستم رحمه الله فرمود : شنيدم امام مسلم بن حجاج رحمه الله (صاحب دومين كتاب صحيح در حديث) به خدمت امام بخاری رحمه الله رسيد. و گفت : اجازه بده و بگذار تا پاهای شما را ببوسم ا ی استاد استادان و سرور محدّثين و طبيب حديث در ضعفهايش.

                                       : قال الإمام الخفاجی رحمه الله

                      قبَّل يدَالخيرةِ أهلِ التُّقی                 ولاتَخَف طعنَ أعاديهم

                       ريحانة الرحمانِ عبّادُهُ                    وشَـمُّهـا لثمُ أياديهم       

                                              : ترجمه شعر

   ببوس دستِ برگزيدگان اهل تقوا را * واز سرزنش و بد گویی دشمنان هراسی نداشته باش دسته گل خوشبوی خداوند رحمان،عبادت كنندگان او هستند* و بوسيدن دست آن بزرگان،بوئيدن آن گلهاست

 حال با توجه به اين همه دلائل و قرائن مستندو مستدل، اگر كسی استحباب دستبوسی بزرگان دين را  انكار كند؛ جواب او چنين است.

   درمیان روز گفتن روز کو    ؟!                          خویش رسوا کردن است ای روز جو!!!