زياد بودن راههای خير

 زياد بودن راههای خير

قال الله تعالی: { وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ} البقرة: ٢١٥

و قال تعالی: { وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللّهُ} البقرة: ١٩٧

و قال تعالی: { فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ} الزلزلة: ٧

و قال تعالی: { مَنْ عَمِلَ صَالِحاً فَلِنَفْسِهِ} الجاثية: ١٥

والآيات في الباب كثيرة .

خداوند می فرمايد: آنچه از خير انجام می دهيد همانا خداوند به آن دانا است. بقره: 215

و هم می فرمايد: آنجه از خير انجام می دهيد، خداوند آنرا می داند. بقره: 197

و هم می فرمايد: پس کسی که به اندازهء ذرهء کوچکی عمل خير انجام دهد آنرا می بيند. زلزله: 7

و هم می فرمايد: کسی که عمل نيکو انجام می دهد، برای نفع خويشتن انجام می دهد. جاثيه: 15

و أما الاحاديث فکثيرة جداً، و هی غير منحصرة، فنذکر طرفاً منها:

آياد در اين مورد زياد است و احاديث هم بيحد است که برخی از آنها آورده می شود:

- الأوَّل: عن أَبِي ذرٍّ جُنْدَبِ بنِ جُنَادَةَ رضي اللَّه عنه قال: قلت يا رسولَ اللَّه، أيُّ الأعْمالِ أفْضَل؟ قال: « الإِيمانُ بِاللَّه، وَالجِهَادُ فِي سَبِيلِهِ » . قُلْت: أيُّ الرِّقَابِ أفْضَل؟ قال: « أنْفَسُهَا عِنْد أهْلِهَا، وأكثَرُهَا ثَمَناً » . قُلْت: فَإِنْ لَمْ أفْعل؟ قال: « تُعينُ صَانِعاً أوْ تَصْنَعُ لأخْرَقَ » قُلْت: يا رسول اللَّه أرَأيتَ إنْ ضَعُفْتُ عَنْ بَعْضِ الْعمل؟ قال: « تَكُفُّ شَرَّكَ عَن النَّاسِ فَإِنَّها صدقةٌ مِنْكَ على نَفسِكَ » . متفقٌ عليه.

-  از ابوذر رضی الله عنه روايت که گفت:

گفتم يا رسول الله کدام کارها بهتر است؟

فرمود: ايمان بخدا و جهاد در راه او.

گفتم: کدام رقبه ها (گردن ها) بهتر است؟

فرمود: بهترين و پرقيمت ترين آن نزد اهلش.

گفتم: اگر اين كار را انجام ندهم؟

فرمود: اينکه با صنعتگری همکاری کنی يا برای کسی که خود درست کار کرده نمی تواند کار کنی.

گفتم: يا رسول الله اگر از انجام گوشهء از کارها ناتوان ماندم، چه کنم؟

فرمود: شر خود را از مردم باز داری که اين خود صدقهء از تو بر خويشتن است.

- الثاني: عن أَبِي ذرٍّ رضي اللَّه عنه أيضاً أنَّ رسُولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: يُصْبِحُ على كلِّ سُلاَمَى مِنْ أَحَدِكُمْ صدقَةٌ ، فَكُلٌ تَسبِيْحةٍ صَدقةٌ ، وكُلُّ تحْمِيدَةٍ صدقَةٌ ، وكُلُّ تهْلِيلَةٍ صَدَقةٌ ، وكلُّ تَكْبِيرةٍ صَدَقَةٌ ، وأمْرٌ بالمعْرُوفِ صدقَةٌ ، ونَهْيٌ عَنِ المُنْكَرِ صدقَةٌ . ويُجْزِئُ مِنْ ذَلكَ رَكعَتَانِ يرْكَعُهُما مِنَ الضُّحى » رواه مسلم

از ابو ذر رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: بر هر مفصل و بند شما صدقه لازم می شود، پس هر تسبيح گفتن صدقه است و هر حمد گفتن صدقه است و هر تهليل (لا اله الا الله) گفتن صدقه است و هر تکبير گفتن صدقه است، امر به کارهای پسنديده صدقه است، ونهی از اعمال بد صدقه است، و کفايت می کند از آن دو رکعتی که در چاشتگاه اداء نمايد.

- الثَّالثُ عنْهُ قال: قال النبي صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « عُرِضَتْ عَلَيَّ أعْمالُ أُمَّتي حسَنُهَا وسيِّئُهَا فوجَدْتُ في مَحاسِنِ أعْمالِهَا الأذَى يُماطُ عن الطَّرِيق، وَوجَدْتُ في مَساوَىءِ أعْمالِها النُّخَاعَةُ تَكُونُ فِي المَسْجِدِ لاَ تُدْفَنُ » رواه مسلم.

- از ابو ذر ر ضی الله عنه روايت است که:

پيامبر صلی الله عليه وسلم فرمود: اعمال خوب و بد امتم به من نشان داده شده و يافتم در اعمال نيکشان خس و خاشاک که از راه دور ساخته می شود (و هر گونه مانع در راه) و ديدم در اعمال بدشان آب دهان (بلغم) که در مسجد بوده و دفن نمی گردد.

- الرابع عنه: أنَّ ناساً قالوا: يا رسُولَ اللَّه، ذَهَب أهْلُ الدُّثُور بالأجُور، يُصَلُّونَ كَمَا نُصَلِّى ، وَيَصُومُونَ كَمَا نَصُوم، وَيَتَصَدَّقُونَ بَفُضُولِ أمْوَالهِمْ قال: «أوَ لَيْس قَدْ جَعَلَ لَكُمْ مَا تَصَدَّقُونَ بِه: إنَّ بِكُلِّ تَسْبِيحَةٍ صَدقَةً، وكُلِّ تَكبِيرةٍ صدقة ، وكلِّ تَحْمِيدةٍ صدقةً ، وكلِّ تِهْلِيلَةٍ صَدقَةً ، وأمرٌ بالمعْرُوفِ صدقةٌ ، ونَهْىٌ عنِ المُنْكر صدقةٌ وفي بُضْعِ أحدِكُمْ صدقةٌ » قالوا: يا رسولَ اللَّهِ أيأتي أحدُنَا شَهْوَتَه، ويكُونُ لَه فيها أجْر؟، قال: «أرأيْتُمْ لو وضَعهَا في حرامٍ أَكَانَ عليهِ وِزْر؟ فكذلكَ إذا وضَعهَا في الحلاَلِ كانَ لَهُ أجْرٌ» رواه مسلم.

- از ابوذر رضی الله عنه روايت است که:عده ای از مردم گفتند: يا رسول الله، پاداش را ثروتمندان بردند، مثل ما نماز گزارده و روزه می گيرند، از آنچه از مالشان از حاجت افزون باشد، آنرا صدقه می دهند.

فرمود: آيا خداوند برای شما چيزی نداده که آن را صدقه دهيد؟ همانا در هر تسبيح گفتن صدقه است و هر تکبير گفتن صدقه است و هر حمد گفتن صدقه است و هر تهليل صدقه است، امر به کار های خوب صدقه است و نهی از کارهای بد صدقه است و در همبستری با زن صدقه است.

گفتند: يا رسول الله! يکی از ما شهوت خود را برآورده می سازد در آن اجر و مزد است؟

فرمود: بگوئيد هرگاه آن را در حرام بنهد آيا بر وی گناه است؟ همچنان اگر آنرا در حلال بنهد برای او اجر است.

- الخامس: عنه قال: قال لي النبيُّ صلى اللَّه عليه وآله وسلم: «لاَ تَحقِرنَّ مِن المعْرُوفِ شَيْئاً ولَوْ أنْ تلْقَى أخَاكَ بِوجهٍ طلِيقٍ » رواه مسلم.

- از ابوذر رضی الله عنه روايت است که گفت:

پيامبر صلی الله عليه وسلم فرمود: هيچ کار خوب و پسنديده را حقير مشماريد، هر چند با برادرت به چهرهء گشاده روبرو شوی.

- السادس: عن أَبِي هريرة رضي اللَّه عنه قال: قال رسُولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « كُلُّ سُلاَمَى مِنَ النَّاسِ علَيْهِ صدَقةٌ كُلَّ يَوْمٍ تَطْلُعُ فيه الشَّمْس: تعدِلُ بيْن الاثْنَيْنِ صدَقَةٌ ، وتُعِينُ الرَّجُلَ في دابَّتِه، فَتحْمِلُهُ عَلَيْهَا، أوْ ترْفَعُ لَهُ علَيْهَا متَاعَهُ صدقةٌ ، والكلمةُ الطَّيِّبةُ صدَقةٌ، وبِكُلِّ خَطْوَةٍ تمْشِيها إلى الصَّلاَةِ صدقَةٌ ، وَتُميطُ الأذَى عَن الطرِيق صَدَقةٌ » متفق عليه.

ورواه مسلم أيضاً من رواية عائشة رضي اللَّه عنها قالت: قال رسُول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « إنَّهُ خُلِقَ كُلُّ إنْسانٍ مِنْ بني آدم علَى سِتِّينَ وثلاثمائَةِ مَفْصِل، فَمنْ كَبَّر اللَّه، وحمِدَ اللَّه، وَهَلَّلَ اللَّه، وسبَّحَ اللَّه واستَغْفَر اللَّه، وعَزلَ حَجراً عنْ طَرِيقِ النَّاسِ أوْ شَوْكَةً أوْ عظْماً عن طَرِيقِ النَّاس، أوْ أمر بمعرُوفٍ أوْ نهى عنْ مُنْكَر، عَددَ السِّتِّينَ والثَّلاَثمائة ، فَإِنَّهُ يُمْسي يَوْمئِذٍ وَقَد زَحزحَ نفْسَهُ عنِ النَّارِ » .

-  از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: بر هر مفصل و بند از مردم در هر روزی که آفتاب بر وی می تابد، صدقه لازم است. ميان دو کس عدالت می کنی صدقه است. مردی را در باز کردن ستورش ياری می کنی يا خودش را بر آن سوار می کنی صدقه است. سخن نيکو صدقه است، و به هر گامی که بسوی نماز می نهی صدقه است. دور کردن پليدی از راه صدقه است.

مسلم آنرا از عايشه رضی الله عنها روايت کرده که رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود:هر شخص از فرزندان آدم با (360) مفصل آفريده شده، آنکه خدا را تکبير، حمد، و تهليل و تسبيح و استغفار گويد، سنگ يا خار يا استخوانی را از راه مردم دور سازد، يا امر به معروف و نهی از منکر به شمار (360) بنمايد، همانا آن روز را بحالتی شب می کند، که خويش را از آتش دور کرده است.

- السابع: عنه عن النَبِيِّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « منْ غدَا إلى المَسْجِدِ أو رَاح، أعدَّ اللَّهُ لَهُ في الجنَّةِ نُزُلاً كُلَّمَا غَدا أوْ رَاحَ » متفقٌ عليه.

- از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که:

پيامبر صلی الله عليه وسلم فرمود: کسی که اول روز يا اول شب بسوی مسجد رود در هر صبح و يا هر شامی که می رود، خداوند برايش در بهشت مهمانسرايی آماده می سازد.

- الثامن: عنه قال: قال رسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « يا نِسَاء المُسْلِماتِ لاَ تَحْقِرنَّ جارَةٌ لِجارتِهَا ولَوْ فِرْسِنَ شاةٍ » متفقٌ عليه.

- از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: ای زنان مسلمان هيچ زن همسايه  برای زن همسايه حقير نشمارد، هر چند که سم گوسفندی هم باشد.

- التاسع: عنه عن النبي صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « الإِيمَانُ بِضْعٌ وَسبْعُون، أوْ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شَعْبَةً : فَأفْضلُهَا قوْلُ لاَ إلَهَ إلاَّ اللَّه، وَأدْنَاهَا إمَاطَةُ الأذَى عنِ الطَّرِيق، وَالحيَاءُ شُعْبةٌ مِنَ الإِيمانِ » متفقٌ عليه.

- و هم از وی رضی الله عنه روايت است که:

پيامبر صلی الله عليه وسلم فرمود: ايمان را هفتاد و اند يا شصت و اند، شاخه است، که بهترين آن کلمهء لا اله الا الله و پايين ترين آن دور کردن درشتيها و موانع (مثل سنگ، و ديگر موانعی که در راه قرار دارد) از راه است و حياء و آزرم شاخه ای از ايمان است.

ش: علمای اسلامی در بارهء اين عدد (هفتاد و چند) مراد را کثرت و مبالغه دانسته اند. حافظ بن حجر عسقلانی در اين مورد شيوهء ابن حبان را ترجيح داده که از نظر وی اين نظر به حق نزديکتر است.

وی می گويد: من همهء طاعاتی را که خداوند و پيامبرش در کتاب و سنت بيان داشته اند شمرده و حساب کرده ام در نتيجه هفتاد و نه شد که دانستم مراد همين است.

شيخ کازونی نيز در کتاب شرح المشارق ذکر کرده است و حافظ ابن حجر را نيز رأی بر اينست چنانچه وی همهء اعمال را که شامل اعمال قلب و لسان و بدن باشد، بصورت تفضيلی بيان داشته است. وی می گويد: اعمال قلب شامل معتقدات و نيات می باشد، که اين 24 خصلت باشد، ايمان به خدا که در آن ايمان به ذات خدا، صفات توحيد و اينکه خداوند مانند ندارد اعتقاد بر اينکه غير خدا حادث است، ايمان به ملائکه، کتب، پيامبران، قدر خير و شر آن، ايمان به روز آخرت که شامل مسئلهء قبر، بعث،نشور، حساب، ميزان، صراط، جنت و نار باشد، و محبت خدا و حب و بغض برای خدا محبت نبی صلی الله عليه وسلم اعتقاد بر تعظيم آن، که شامل درود بر پيامبر واتباع از سنت آن باشد، و اخلاص که شامل ترک ريا، نفاق، توبه، خوف، رجاء، شکر، صبر، رضا به قضا و توکل و رحمت باشد و تواضع که شامل احترام به بزرگان، رحم و شفقت بر صغار، ترک کبر وعجب، ترک حسد، کينه و غضب می باشد.

اما اعمال زبان 7 خصلت را در بر می گيرد، از جمله: بعضی خاص به اعيان است که 15 باشد، پاکيزگی د رحواس و از نظر دستور که شامل اجتناب نجاست، ستر عورت در نماز واجب و مستحبی زکات و آزادی بردگان است. سخاوت که شامل اطعام طعام و اکرام مهمان، روزهء فرض و نفل حج عمره و همچنين طواف، اعتکاف، التماس شب قدر می شود. خروج بخاطر دين که شامل  هجرت از دار کفر، وفاء به نذر، تحری در ايمان و ادای کفارات باشد.

و از جمله بعضی تعلق به اتباع است که 6 خصلت می باشد، از جمله تعفف به نکاح، قيام به حقوق عيال، بر والدين و از جملهء آن اجتناب عقوق، تربيت اولاد، صلهء رحم، اطاعت ا زکار فرما و آقای برده و مهربانی بر بردگان است.

و از جمله تعلق می گيرد به عامه که 17 باشد، قيام به امارت با عدل، متابعت، جماعت، طاعت اولی الامر، اصلاح بين الناس که شامل می شود قتال با خوارج و باغيان معاونت بربر، که شامل امر به معروف و نهی از منکر، اقامت حدود و جهاد از جملهء آن است.

مرابطه و اداء امانت و نيز اداء خمس و قرض با وفاء به آن و اکرام همسايه وحسن معامله که شامل می شود جمع مال از حلال و انفاق مال در حق آن و ترک تبذير و اسراف و رد سلام و جواب عطسه کننده و نگهداشت ضرر از مردم، اجتناب لهو و دور کردن پليدی از راه که مجموع اين 69 خصلت می گردد، و نيز ممکن است تا 79 برسد به اعتبار افراد، ضم و پيوست بعضی شان به بعض ديگر.

حافظ سيوطی در حاشيهء سنن ابی داود پس از اينکه اين روايت (هفتاد و چند) را ترجيح داده گفته است: اين قولی است که ديگر علماء نيز راجح دانسته اند. اما مقصود حديث مبارک اينست که اعمال شرعيهء که ايمان ناميده می شود در اين عدد منحصر می باشد اما شرع اين عدد را برای ما معين نساخته و آن را نيز از هم جدا نگردانده است. اما برخی از متأخرين اين را در همين عدد منحصر گردانده اند و اين قول صحيح و راجح نيست، زيرا امکان زياد وکم شدن آن می رود. البته آنچه بيشتر صحيح به نظر می رسد، آنست که ابوسليمان خطابی بيان کرده که اين تعداد به علم خدا و پيامبر صلی الله عليه وسلم منحصر باشد و در شريعت با تفصيل بيان شده است. اما شريعت مقدس عناوين اين را برای ما مشخص نگردانده است و نه هم عدد آن را واضح گردانده و نه کيفيت تقسيم آن را شرح فرموده است. البته آنچه ما بدان امر شده ايم به آن عمل می داريم و از آنچه نهی گرديده ايم خويش را از آن باز می داريم. پس ضرورتی برای تعيين و حصر اين عدد ديده نمی شود. (مترجم)

- العاشر: عنه أن رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « بَيْنمَا رَجُلٌ يَمْشِي بطَريقٍ اشْتَدَّ علَيْهِ الْعَطش،فَوجد بِئراً فَنزَلَ فيها فَشَرب، ثُمَّ خرج فإِذا كلْبٌ يلهثُ يَأْكُلُ الثَّرَى مِنَ الْعَطَش،فقال الرَّجُل: لَقَدْ بلَغَ هَذَا الْكَلْبُ مِنَ العطشِ مِثْلَ الَّذِي كَانَ قَدْ بَلَغَ مِنِّي، فَنَزَلَ الْبِئْرَ فَملأَ خُفَّه مَاءً ثُمَّ أَمْسَكَه بِفيه، حتَّى رقِيَ فَسَقَى الْكَلْب، فَشَكَرَ اللَّهُ لَه فَغَفَرَ لَه. قَالُوا: يا رسولَ اللَّه إِنَّ لَنَا في الْبَهَائِم أَجْرا؟ فَقَالَ: « في كُلِّ كَبِدٍ رَطْبةٍ أَجْرٌ » متفقٌ عليه.

وفي رواية للبخاري: « فَشَكَر اللَّه لهُ فَغَفَرَ لَه، فَأدْخَلَه الْجنَّةَ » .

وفي رواية لَهُما: « بَيْنَما كَلْبٌ يُطيف بِركِيَّةٍ قَدْ كَادَ يقْتُلُه الْعطَشُ إِذْ رأتْه بغِيٌّ مِنْ بَغَايا بَنِي إِسْرَائيل، فَنَزَعَتْ مُوقَهَا فاسْتَقت لَهُ بِه، فَسَقَتْهُ فَغُفِر لَهَا بِهِ».

- از وی رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: در اثنايی که مردی در راهی می رفت سخت تشنه شد، و چاهی را ديد در آن فرو شد و آب آشاميد، و بعد از آن بيرون شد، ناگهان سگی را ديد که از شدت تشنگی زبان از کامش برآمده بود، از تشنگی خاک را می خورد. با خود گفت: اين سگ هم مثل من تشنه شده، پس به چاه درآمده موزهء خود را آب کرده آنرا بدهن خود گرفت، از چاه بالا شد و سگ را سيراب کرد، خداوند مزد اين عمل را داد و او را آمرزيد. گفتند: يا رسول الله آيا در کمک کردن به چارپايان پاداش داده می شود؟

فرمود: در هر جگر تازه ای پاداش است.

و در روايتی از بخاری آمده که خداوند مزدش را داد، او را به بهشت داخل نمود.

و در روايتی از بخاری و مسلم آمده در اثنايی که سگی به دور چاهی می گشت که از تشنگی در حال هلاکت بود، زنی از زناکاران بنی اسرائيل وی را ديده موزه اش را کشيد و به آن سيرابش کرد، گناهان وی آمرزيده شد.

- الْحادي عشَر: عنْهُ عن النبي صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « لَقَد رأَيْتُ رَجُلاً يَتَقَلَّبُ فِي الْجنَّةِ فِي شَجرةٍ قطَعها مِنْ ظَهْرِ الطَّريقِ كَانَتْ تُؤْذِي الْمُسلِمِينَ » . رواه مسلم.

وفي رواية : « مرَّ رجُلٌ بِغُصْنِ شَجرةٍ عَلَى ظَهْرِ طرِيقٍ فَقال: واللَّهِ لأُنَحِّينَّ هذا عنِ الْمسلِمِينَ لا يُؤْذِيهُم، فأُدْخِلَ الْجَنَّةَ » .

وفي رواية لهما: « بيْنَما رجُلٌ يمْشِي بِطريقٍ وجد غُصْن شَوْكٍ علَى الطَّرِيق، فأخَّرُه فشَكَر اللَّهُ لَه، فغَفر لَهُ » .

- از وی رضی الله عنه روايت است که:

پيامبر صلی الله عليه وسلم فرمود: مردی را ديدم که در بهشت اين طرف و آن طرف می گرديد، چون درختی را که از بالای راه سبب اذيت مسلمين می شد قطع نموده بود.

و در روايتی ديگر آمده که مردی متوجه شاخهء درختی شد که بالای راه قرار داشت و گفت: بخدا حتماً اين را از سر راه مسلمانها دور می کنم که سبب اذيت شان نشود، و به بهشت داخل شد.

و در روايتی از صحيحين آمده: در اثنايی که مردی در راهی می رفت، شاخهء خاری را ديد که در راه قرار گرفته آنرا از راه دور کرد، خداوند در برابر اين عمل وی را جزای خير داد و عفوش نمود.

- الثَّاني عشَر: عنْه قال: قَال رسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « منْ توضَّأ فأحَسَنَ الْوُضُوء، ثُمَّ أتَى الْجُمعةَ ، فَاستمع وأنْصت، غُفِر لَهُ ما بيْنَهُ وبيْنَ الْجُمعةِ وزِيادةُ ثَلاثَةِ أيَّام، ومَنْ مسَّ الْحصا فَقد لَغَا » رواه مسلم.

- از وی رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: کسی که وضوء سازد و بعد به نماز جمعه رود و بشنود و خاموش باشد، آنچه ميان او و جمعه و سه روز ديگر انجام شده آمرزيده می شود، و کسی که سنگريزه را بدستش دور کند، کار لغو و بيهودهء را انجام داده است. يعنی در هنگام نماز.

- الثَّالثَ عَشر: عنْه أن رسولَ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « إذَا تَوضَّأَ الْعبْدُ الْمُسْلِم، أو الْمُؤْمِنُ فغَسلَ وجْههُ خرج مِنْ وَجْهِهِ كُلُّ خطِيئةٍ نظر إِلَيْهَا بعينهِ مَعَ الْماء، أوْ مَعَ آخِر قَطْرِ الْماء، فَإِذَا غَسَل يديهِ خَرج مِنْ يديْهِ كُلُّ خَطِيْئَةٍ كانَ بطشتْهَا يداهُ مع الْمَاءِ أَو مع آخِرِ قَطْرِ الْماء، فَإِذَا غسلَ رِجليْهِ خَرجَتْ كُلُّ خَطِيْئَةٍ مشَتْها رِجْلاُه مع الْماءِ أَوْ مع آخِرِ قَطْرِ الْمَاءِ حَتَّى يخْرُج نقِياً من الذُّنُوبِ» رواه مسلم.

- از وی رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: هرگاه بندهء مسلمان يا مؤمن وضوء بگيرد و رويش را بشويد به آب و يا با آخرين قطرات آب گناهی که با چشمش بسوی آن نظر نموده از رويش بيرون می شود و هرگاه دستهايش را بشويد با آب يا با آخرين قطرات آب هر گناهی که با دستهايش مرتکب شده بيرون می شود. هرگاه پاهايش را بشويد با آب يا با آخرين قطرات آب گناهانی را که پاهايش مس کرده و گام برداشته از آن بيرون می شود تا اينکه از گناهان پاک بيرون می گردد.

- الرَّابعَ عشر: عنه عن رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « الصَّلواتُ الْخَمْس، والْجُمُعَةُ إِلَى الْجُمُعةِ ، ورمضانُ إِلَى رمضانَ مُكفِّرَاتٌ لِمَا بينَهُنَّ إِذَا اجْتنِبَت الْكَبائِرُ » رواه مسلم

-  از وی رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: نمازهای پنج وقت و جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان سبب بخشش و کفارهء گناهانی که درين ميان می شود می گردد، زمانی که از گناهان کبيره پرهيز شو.

ش: عده ای از علماء اسلامی با استدلال به اين حديث کفارهء گناهان را به عمل صالح مقيد دانسته اند، اما ابن التين خلاف آن ذکر کرده گفته است: آيا خداوند با اين اعمال کبائر را برای بنده می بخشد در صورتيکه دوام بر آن ننمايد يا فقط صغائر را مورد عفو قرار می دهد؟

در جواب قول قرطبی را نوشته ذکر کرده که بعيد نيست برای بعضی اشخاص گناهان کبيره و صغيره بر حسب اخلاص شان و با مراعات احسان بخشيده شود، و اين از فضل خدا است که برای هر که خواهد ارزانی می دارد، چنانچه اين نظريهء ابن حزم و ابن عربی نيز می باشد.

اما آنچه جمهور علماء بر آن نظر داده اند، آنست که عمل صالح گناهان کبيره را کفاره نمی گردد، بلکه کبائر فقط با توبه و يا فضل خداوندی مورد عفو قرار می گيرد. (مترجم)

- الْخَامسَ عشر: عنه قال: قال رسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « ألا أدلُّكَم على ما يَمْحُو اللَّهُ بِهِ الْخَطايا، ويرْفَعُ بِهِ الدَّرجات؟ » قالوا: بلى يا رسُولَ اللَّه، قال: « إسباغ الْوُضوءِ على الْمَكَارِهِ وكَثْرةُ الْخُطَا إِلَى الْمسَاجِد، وانْتِظَارُ الصَّلاةِ بعْدِ الصَّلاةِ ، فَذلِكُمُ الرّبَاطُ » رواه مسلم.

- از وی رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: آيا شما را بچيزی رهنمايی نکنم که بآن گناهان محو گشته و درجات بلند شود؟

گفتند: آری يا رسول الله!

فرمود: کامل ساختن وضوء در سختی ها و قدم زدن زياد بسوی مساجد و منتظر ماندن برای نماز، بعد از ادای نماز، پس اين سنگر را محکم گيريد.

ش: رباط حقيقی ملازمت حفظ حقوق مسلمين است بر اينکه انسان با نفس خود مبارزه نموده و شهوات خويش را در حب دنيا و اتلاف حقوق ديگران سرکوب نمايد. در اين وقت است که راههای شيطان و وساوس آن بسته گرديده و در واقع اين مفهوم که رباط حقيقی جهاد است را افاده می دارد.

در حديث ديگر آمده: رجعنا من الجهاد الاصغر الی الجهاد الاکبر. يعنی از جهاد دشمن بسوی جهاد نفس آمده ايم. زيرا جهاد با کفار مشروعيت يافته بر اينکه انسان خود، اولاد و اموالش را بخاطر اعلاء کلمة الله، با دور ساختن نفس از لذات دنيوی تنها گذاشته و برای هدف و مقصودش راه جهاد و مبارزه را برگزيند. (مترجم)

- السَّادسَ عشر: عن أَبِي موسى الأشعري رضي اللَّه عنه قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « منْ صلَّى الْبَرْديْنِ دَخَلَ الْجنَّةَ » متفقٌ عليه.

« البرْدَانِ » : الصُّبْحُ والْعَصْر.

- از ابوموسی اشعری رضی الله عنه روايت است که:رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: آنکه بَردَين (نمازهای صبح و عصر) را اداء نمايد به بهشت داخل می شود.

ش: در حديث مبارک لفظ بَردَين به معنی عصر و فجر تفسير شده است. امام خطابی گويد: علت ناميدن آن بر بَردَين چون اين دو نماز در دو طرف روز در سردی واقع می گردد، چون در اين وقت شدت گرمی کم شده و هوا خوش گوار می گردد، و اينگونه هم احتمال دارد که اين حکم در اوائل فرضيت نماز بوده، در آن زمان که هنوز پنج وقت فرض نشده بود و تنها دو رکعت صبح و دو رکعت عشاء فرض گرديده بود، و اين حديث خبر از آن مردم می دهد که در آن وقت می زيسته اند.

برخی علماء را عقيده بر اين است که مراد از بَردَين صبح و عشاء است و وجه تخصيص عشاء بخاطر اينست، چون در آن وقت خواب غلبه نموده و اداء اين نماز برای نماز گزار با مشقت همراه می باشد. (مترجم)

- السَّابِعَ عشَر: عنه قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « إِذَا مرِضَ الْعبْدُ أَوْ سافَر كُتِب لَهُ ما كانَ يعْملُ مُقِيماً صحيِحاً » رواه البخاري.

- از وی رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: هرگاه شخصی مريض شود يا سفر نمايد، ثواب آنچه را که در حال صحت واقامت انجام ميداده درمی يابد.

- الثَّامنَ عشَر: عنْ جابرٍ رضي اللَّه عنه قال: قال رسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « كُلُّ معرُوفٍ صدقَةٌ » رواه البخاري، ورواه مسلم مِن رواية حذَيفَةَ رضي اللَّه عنه.

- از جابر رضی الله عنه مرويست که:رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: هر کار پسنديده و خوبی، صدقه است.

- التَّاسع عشر: عنْهُ قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « ما مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْساً إلاَّ كانَ ما أُكِلَ مِنْهُ لهُ صدقةً ، وما سُرِقَ مِنْه لَه صدقَةً ، ولا يرْزؤه أَحَدٌ إلاَّ كَانَ له صدقةً» رواه مسلم. وفي رواية له: « فَلا يغْرِس الْمُسْلِم غرسا، فَيَأْكُلَ مِنْهُ إِنسانٌ ولا دابةٌ ولا طَيرٌ إلاَّ كانَ له صدقَةً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامة ».

وفي رواية له: « لا يغْرِس مُسلِم غرْسا، ولا يزْرعُ زرْعا، فيأْكُل مِنْه إِنْسانٌ وَلا دابَّةٌ ولا شَيْءٌ إلاَّ كَانَتْ لَه صدقةً ، ورويَاه جميعاً مِنْ رواية أَنَسٍ رضي اللَّه عنه

- و هم از وی رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: هيچ مسلمانی نيست که نهالی بنشاند، جز اينکه آنچه از آن خورده می شود، برايش صدقه است و آنچه از آن دزدی شود، برايش صدقه است، و هيچکس آن را کم نمی کند، جز اينکه برايش صدقه است.

و در روايتی از وی آمده که: پس مسلمان نهالی نمی نشاند، که از آن انسانی يا حيوانی يا پرنده ای بخورد، جز اينکه برايش تا روز قيامت صدقه بحساب ميآيد.

و در روايتی از وی آمده که: مسلمانی نهالی نمی نشاند و کشتی نمی کند که از آن انسانی و نه هم حيوانی و نه چيزی از آن می خورد، مگر اينکه برايش صدقه است.

ش: ابن عربی می گويد: اين از کرم الهی است که ثواب را چنانچه در حيات باشد، پس از حيات نيز باقی گذارد و ثواب مستمر در 6 چيز باشد، صدقهء جاريه، علمی که به آن نفع برند، فرزند صالح که دعا کند، درخت نشاندن، گشتمندی و رباط که برای مرابط ثواب او تا قيامت است.

مصنف کتاب گويد: علماء در بارهء اينکه بهترين کسب ها و برترين آن کدام است، نقطه نظرهای مختلفی دارند. برخی را عقيده بر اين است که تجارت است و برخی صنعت دست را گفته و برخی نيز زراعت و کشاورزی را بيان کرده اند که ارجح و اصلح همين گفتهء آخری يعنی بهترين پيشه کشاورزی است.

در حديث ديگر آمده که انسان بر آنچه از مالش دزديده شود و يا چارپايی تلف سازد و يا پرنده ای آن را ضايع گرداند، ثواب و مزد داده می شود. (مترجم)

- العْشْرُون: عنْهُ قال: أَراد بنُو سَلِمَة أَن ينْتَقِلوا قُرْبَ المَسْجِدِ فبلَغَ ذلك رسولَ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم، فَقَالَ لَهُم: « إِنَّه قَدْ بَلَغَنِي أَنَّكُمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَنْتَقِلُوا قُربَ الْمَسْجِد؟ » فَقَالُوا: نَعَمْ يا رسولَ اللَّهِ قَدْ أَرَدْنَا ذلك، فَقال: « بَنِي سَلِمةَ ديارَكُم، تكْتبْ آثَارُكُم، دِياركُم، تُكْتَبْ آثارُكُمْ » رواه مسلم.

وفي روايةٍ : « إِنَّ بِكُلِّ خَطْوةٍ درجةً » رواه مسلم. ورواه البخاري أيضاً بِمعنَاهُ مِنْ روايةِ أَنَسٍ رضي اللَّه عنه.

- و هم از وی رضی الله عنه روايت شده که گفت:

بنو سلمه خواستند که نزديک مسجد (نبوی صلی الله عليه وسلم) نقل مکان نمايند، اين خبر به رسول الله صلی الله عليه وسلم  رسيد، و بر ايشان فرمود: بمن خبر رسيده که شما می خواهيد، نزديک مسجد نقل مکان نمائيد.

 گفتند: آری يا رسول الله!

فرمود: ای بنی سلمه در جايتان باشيد که گامهای شما در پلهء حسنات تان بحساب ميرود و در جايتان باشيد که گامهای شما در پلهء حسنات شما بحساب ميرود.

و در روايتی آمده که: همانا در هر گامی درجه ايست. مراد هر قدمی است که بسوی مسجد برداشته می شود.

- الْحَادي والْعِشْرُون: عنْ أَبِي الْمُنْذِر أُبيِّ بنِ كَعبٍ رضي اللَّه عنه قال: كَان رجُلٌ لا أَعْلمُ رجُلا أَبْعَدَ مِنَ الْمَسْجِدِ مِنْه، وكَانَ لا تُخْطِئُهُ صلاةٌ فَقِيل لَه، أَوْ فقُلْتُ لهُ: لَوْ اشْتَريْتَ حِماراً ترْكَبُهُ في الظَّلْماء، وفي الرَّمْضَاءِ فَقال: ما يسُرُّنِي أَن منْزِلِي إِلَى جنْب الْمسْجِد، إِنِّي أُرِيدُ أَنْ يُكْتَب لِي ممْشَايَ إِلَى الْمَسْجد، ورُجُوعِي إِذَا رجعْتُ إِلَى أَهْلِي، فقالَ رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « قَدْ جمع اللَّهُ لكَ ذلِكَ كُلَّهُ » رواه مسلم.

وفي روايةٍ : « إِنَّ لَكَ مَا احْتسَبْت » .

- از ابو منذر ابی بن کعب رضی الله عنه مرويست که گفت:

مردی بود که مردی دورتر از وی از مسجد را نمی دانستم، و هيچ نمازی از وی نمی ماند. بوی گفته شد، يا به وی گفتم: چه می شد هرگاه مرکبی خريداری ميکردی، که در تاريکی و شدت گرمی بر آن سوار می شدی؟

گفت: شادم نمی سازد که خانه ام در کنار مسجد باشد، من می خواهم که رفتنم به مسجد و باز گشتم بخانواده ام در پلهء حسناتم نوشته شود. رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: خداوند همهء اينها را برايت فراهم کرده است.

و در روايتی آمده که: همانا تراست آنچه را خالصانه انجام داده ای.

- الثَّاني والْعشْرُون: عنْ أَبِي محمدٍ عبدِ اللَّهِ بنِ عمرو بن العاص رضي اللَّه عنهما قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « أَرْبعُونَ خَصْلةً أَعلاها منِيحةُ الْعَنْزِ، ما مِنْ عامَلٍ يعملَ بِخَصْلَةٍ مِنْها رجاءَ ثَوَابِهَا وتَصْدِيقَ موْعُودِهَا إِلاَّ أَدْخلَهُ اللَّهُ بِهَا الْجنَّةَ » رواه البخارى.

- از ابو محمد عبد الله بن عمرو العاص رضی الله عنهما روايت است که گفت:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: چهل خصلت است که بالاترين آن دادن گوسفند شيری است (برای استفاده از شيرش)، هيچ عاملی نيست که به خصلتی از اين خصلتها به اميد ثواب و تصديق به وعده هايی که در مورد آن شده عمل ميکند، جز اينکه خداوند او را، در برابر آن به بهشت داخل می سازد.

- الثَّالثُ والْعشْرون: عَنْ عدِيِّ بنِ حاتِمٍ رضي اللَّه عنه قال: سمِعْتُ النَّبِيَّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يقول: « اتَّقُوا النار وَلوْ بِشقِّ تَمْرةٍ » متفقٌ عليه.

وفي رواية لهما عنه قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ سيُكَلِّمُه ربُّه لَيْس بَيْنَهُ وبََينَهُ تَرْجُمَان، فَينْظُرَ أَيْمنَ مِنْهُ فَلا يَرى إِلاَّ مَا قَدَّم، وينْظُر أشأمَ مِنْهُ فلا يَرَى إلاَّ ما قَدَّم، وَينْظُر بَيْنَ يدَيْهِ فَلا يَرى إلاَّ النَّارَ تِلْقَاءَ وَجْهِه، فاتَّقُوا النَّارَ ولوْ بِشِقِّ تَمْرةٍ، فَمَنْ لَمْ يَجدْ فَبِكَلِمَة طيِّبَةٍ » .

- از عدی بن حاتم رضی الله عنه روايت است که گفت:

از پيامبر صلی الله عليه وسلم شنيدم که ميفرمود: خود را از دوزخ حفظ کنيد، هر چند به نيم دانهء خرما باشد.

و در روايتی از ايشان آمده که رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: خداوند با هر کدام شما سخن می گويد در حاليکه بين شما و حق تعالی ترجمانی نيست و شخص به طرف راستش می نگرد و جز آنچه را که پيش فرستاده نمی بيند، و بطرف چپ هم می بيند و جز آنچه را که انجام داده نمی بيند، و در پيش رويش هم می بيند و جز دوزخ چيز ديگری را در برابرش نمی يابد، پس از دوزخ خود را حفظ کنيد، هر چند به نيم دانهء خرما باشد، و کسيکه آنرا نيابد پس به سخنی نيکو خود را از دوزخ وقايه نمايد.

- الرَّابِعِ والْعشرون: عنْ أَنَسٍ رضي اللَّه قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « إِنَّ اللَّه لَيرْضَى عَنِ الْعَبْدِ أَنْ يَأْكُلَ الأَكْلَةَ فيحْمدَهُ عليْهَا، أَوْ يشْربَ الشَّرْبَةَ فيحْمدَهُ عليْهَا » رواه مسلم.

- از انس رضی الله عنه از رسول الله صلی الله عليه وسلم  روايت است که فرمود:

خداوند يقيناً از بندهء راضی می شود که چون نانی بخورد يا آبی بنوشد ستايش حق تعالی را بجا آورد.

- الْخَامِسُ والْعشْرُون: عن أَبِي رضي اللَّه عنه، عن النبى صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ صدقةٌ » قال: أَرَأَيْتَ إِنْ لَمْ يَجد؟ قال: « يعْمَل بِيَديِهِ فَينْفَعُ نَفْسَه وَيَتَصدَّقُ » : قال: أَرَأَيْتَ إِنْ لَمْ يسْتطِع؟ قال: يُعِينُ ذَا الْحَاجَةِ الْملْهوفَ » قال: أَرأَيْت إِنْ لَمْ يسْتَطِعْ قال: « يَأْمُرُ بِالمَعْرُوفِ أَوِ الْخَيْرِ » قال: أَرأَيْتَ إِنْ لَمْ يفْعل؟ قال: «يُمْسِكُ عَنِ الشَّرِّ فَإِنَّهَا صدَقةٌ » متفقٌ عليه.

- از ابو موسی اشعری رضی الله عنه روايت است که:

پيامبر صلی الله عليه وسلم فرمود: بر هر مسلمان صدقه لازم است.

 گفتند: اگر نيافت؟!

فرمودند: بدست خود کار کند وبخود نفع رساند و صدقه دهد.

گفتند: اگر نتوانست؟

فرمود: به نيازمند رنج کشيده کمک رساند.

گفتند: اگر نتوانست؟

فرمود: به کارهای خوب يا خير امر نمايد.

گفتند: اگر اينکار را انجام نداد؟

فرمود: از بدی خود را باز دارد، زيرا اين کار هم صدقه است.

ش: و همچنين در حديث آمده که: والله فی عون العبد ما کان العبد فی عون اخيه. يعنی خداوند تا زمانی بنده اش را ياری می کند که او در خدمت برادر مسلمانش باشد. (مترجم)