مجتهد کیست؟

مجتهد کیست؟

چنانکه قبلاً هم گفته شد به کسی که در امور فقهی اجتهاد می‌کند مجتهد می‌گویند. و چند نوع مجتهد وجود دارد.1 – مجتهد مستقل 2- مجتهد فی‌المذهب 3- مجتهد مرجح. 

شرايط فرد مجتهد براى اجتهاد:

مجتهد بايد داراى شش شرط باشد.

 1 - تسلط و تبحر كامل به زبان و ادبيات عرب را داشته باشد :به اين معنا كه از صرف و نحو ، بلاغت و فصاحت و بديع و منطق و شناخت معانى لغات مفرد و تراكيب و خواص اساليب در تعبير آگاه باشد.

2- اگاهی کامل به علوم قرآن داشته باشد :یعنی علم و اگاهی و شناخت کامل به آیات احکام قرآنی داشته باشد که قریب بر پانصد آیه است و تشخیص عام و خاص و ناسخ و منسوخ وشأن نزول هر یک را داشته و عالم به معانی و علل مؤثر و وجوه دلالت الفاظ دراحكام بوده حافظ آیات قرآن  و یا عارف به مواقع ایات باشد تا درصورت نیاز بتواند به آن رجوع کند.

3- آگاهی کامل به علم حدیث داشته باشد. واجب است بر شخص مجتهد عالم به سنت: قولی؛و فعلی؛ و تقریری ؛ یا(سکوتی) رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم  ـ بوده و احکام ؛و ناسخ؛ و منسوخ ؛و عام؛ و خاص ،و مقید ؛و مطلق ؛آن راتشخیص دهد و آگاه به اسناد احادیث و طرق روایت و راویان و قوت و ضعف آنان باشد و مجتهد بایداحادیث احکام و آن دسته از احادیثی که به آن متعلق است را از حفظ باشد که علما بر سر تعداد آن از 2200 تا 4500 حدیث در اختلافند.

به احادیث و فرموده‌های پیامبرصلی الله علیه وسلم دربارۀ موضوعات و مناسبات و اغراض مختلف بیان نموده‌اند سنّت قولی می‌گویند.

و به افعالی که حضرت صلی الله علیه وسلم انجام داده مانند نمازهای پنج گانه با هیئات و اركان آن و همچنین مناسک حج سنّت فعلی می‌گویند.

و به اقوال و افعالی که از بعضی اصحاب رضی الله عنهم صادر گردیده و پیامبرصلی الله علیه وسلم با سکوت  و عدم انکارخود به آن صحه گذاشته سنّت تقریری می‌گو یند.

4- عالم به علم قیاس باشد: حضرت امام شافعی رضی الله عنه فرموده: اجتهاد یعنی دانستن أوجه قیاس و طرایق آن و فرد مجتهد باید با درایت تمام منهج و قوانین و ضوابط قیاس سالم و علل احکام و مسالک و طرق استنباط از نصوص شرعی و مراعات مصالح مردم و مقاصد و اصول کلی شریعت را دانسته و اطلاع کافی از چگونگی وقایع و احوالات معیشتی و شؤنات حياتى مردم را داشته باشد چون قیاس قاعدۀ اجتهاد است و با استفاده از این قاعده احکام تفصیلی زیادی صادر می‌گردد و امکان قیاس بدون دانستن علة الحكم جهت تطبيق بر وقايع كه نصى برآن وارد نيست وجود ندارد.

5- اطلاع کامل ازاجماع :فرد مجتهد باید آگاهی کامل از مسایل اجماع و مواقعش داشته باشد تا به خلاف آن فتوا ندهد.

6- فهم صحیح ازشرایط: یکی دیگراز شروطی که فرد مجتهد باید دارا باشد فهم صحیح از شرایط موجود و براهین و کیفیت ترکیب مقدمات و نتیجه گیری مطلوب از آنها برای جلوگیری از خطا در نظراتش و به مواقعی که باید به وسیلۀ استحسان و مصالح مرسل و عرف و سد ذرایع با رعایت منافع عامه مردم به خوبی اگاه باشد.

با این اوصاف ثابت می‌گردد که امر اجتهاد تا چه اندازه خطیر و بار وظایف مجتهد چقدر سنگین و گران می‌باشد.

(( بر گرفته از وبلاگ ندای حق- نوشته مختار امینی